Przestępstwo z art. 178a KK, a zatem dotyczące odpowiedzialności karnej za jazdę w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego, zostało wprowadzone do Kodeksu karnego z dniem 15 grudnia 2000 r. Jak szybko okazało się w praktyce wymiaru sprawiedliwości, jest to jedno z najczęściej osądzanych przestępstw. Każdego dnia policja zatrzymuje kilkaset osób kierujących pojazdem mechanicznym po spożyciu alkoholu. Nie jest rzadkością ponad 400 zatrzymanych jednego dnia, w szczególności w weekendy. Najnowsze dane o kierowcach znajdziecie w linku poniżej:
https://www.policja.pl/pol/form/1,dok.html
Dobrem chronionym przez art. 178a KK jest bezpieczeństwo w komunikacji w aspekcie eliminowania z ruchu osób znajdujących się w stanie nietrzeźwości lub odurzenia. Przestępstwo ma charakter formalny, polega na abstrakcyjnym narażeniu na niebezpieczeństwo. Sam fakt prowadzenia pojazdu pod wpływem pociąga za sobą odpowiedzialność, chociażby pojazd był prowadzony prawidłowo i nie sprowadził konkretnego niebezpieczeństwa.
Przepis stanowiący podstawę pociągnięcia do odpowiedzialności karnej sprawcy jazdy pod wpływem, brzmi następująco:
Art. 178a kodeksu karnego [Nietrzeźwość kierowcy]
§ 1. Kto, znajdując się w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego, prowadzi pojazd mechaniczny w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym,
podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.
§ 2.(uchylony)
§ 3.(uchylony)
§ 4. Jeżeli sprawca czynu określonego w § 1 był wcześniej prawomocnie skazany za prowadzenie pojazdu mechanicznego w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego albo za przestępstwo określone w art. 173, 174, 177 lub art. 355 § 2 popełnione w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego albo dopuścił się czynu określonego w § 1 w okresie obowiązywania zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych orzeczonego w związku ze skazaniem za przestępstwo,
podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
Na wstępie warto wyjaśnić znaczenie pojęć, którymi posługuje się kodeks karny określając zachowanie stanowiące przestępstwo.
Miejsce popełnienia przestępstwa.
“W ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym” - czyli konkretnie gdzie?
Niejednokrotnie spotkałem się z pytaniem, czy jazda pod wpływem na prywatnej działce stanowi przestępstwo? W odpowiedzi na tak zadane pytanie wskazać należy, że przestępstwo określone w art. 178a § 1 KK może być popełnione w każdym miejscu, gdzie odbywa się ruch pojazdów (przepis abstrahuje od kwestii własnościowych, kwalifikacji administracyjnej drogi itp.). Chodzi zatem w szczególności o drogi publiczne, strefy zamieszkania, drogi wewnętrzne ale także wszelkie inne miejsca ogólnodostępne, gdzie może odbywać się ruch pojazdów oraz innych uczestników ruchu.
Warto przytoczyć w tym miejscu postanowienie Sądu Najwyższego - Izba Karna z dnia 28 marca 2017 r., III KK 472/16 zgodnie z którym: przewidziane w art. 178a § 1 KK kryterium „ruchu lądowego” należy wiązać nie tyle z formalnym statusem konkretnej drogi, czy też określonego miejsca, lecz z faktyczną dostępnością i rzeczywistym jego wykorzystaniem dla ruchu pojazdów i innych uczestników. Wobec tego samo stwierdzenie, że do zdarzenia doszło na „drodze leśnej”, nie wyklucza możliwości przypisania czynu z art. 178a § 1 KK.
Zgodnie zaś z wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 7 kwietnia 2004 r. II AKa 69/04 rozstrzygnięcie, czy oskarżony popełnił przestępstwo z art. 178 § 1 KK, zależy od ustalenia, czy droga, którą jechał, jest to droga polna, na której odbywa się ruch pojazdów, czy też jest to prywatna droga dojazdowa do pól uprawnych.
Przestępstwem jest prowadzenie w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego pojazdu mechanicznego w jakiejkolwiek strefie ruchu, tj. w ruchu lądowym (drogowym lub kolejowym), wodnym lub powietrznym, w tym kosmicznym (międzyplanetarnym) (wyr. SA w Krakowie z 7.4.2004 r., II AKa 131/04, KZS 2004, Nr 9, poz. 35).
I jeszcze wyrok Sądu Najwyższego - Izba Karna z dnia 2 marca 2012 r. V KK 358/11, który może być przydatny rolnikom: grunt rolny, podobnie jak podwórko przydomowe, nie może być uznany za miejsce, gdzie odbywa się ruch lądowy pojazdów, a zatem nie korzysta z ochrony art. 178a § 1 KK.
Reasumując, jeśli kierowca pod wpływem porusza się prywatną drogą bez dostępu do niej przez innych uczestników ruchu, do popełnienia przestępstwa nie dochodzi.
Kiedy zaś dochodzi do “prowadzenia pojazdu” w rozumieniu kodeksu karnego?
Najprościej rzecz ujmując, momentem dokonania przestępstwa jazdy pod wpływem jest moment rozpoczęcia jazdy, czyli wprawienie pojazdu w ruch, nawet minimalny. Sąd Najwyższy wyjaśnił bowiem: "Samo zajęcie przez nietrzeźwego kierowcę miejsca za kierownicą i uruchomienie motoru z zamiarem prowadzenia pojazdu rozważać należy w płaszczyźnie usiłowania" (Uchwała Sądu Najwyższego - Izba Karna z dnia 8 grudnia 1960 r., VI KO 64/60).
Jak wskazuje orzecznictwo, prowadzącym pojazd jest ten, kto włada bezpośrednio mocą silnika oraz nadaje ruch i kierunek pojazdowi.
Co to jest pojazd mechaniczny w rozumieniu przepisu kodeksu karnego?
Za pojazdy mechaniczne należy uznać pojazdy zaopatrzone w poruszający je silnik (pojazdy samochodowe, maszyny rolnicze, motocykle, lokomotywy kolejowe, samoloty, helikoptery, statki wodne i inne), jak również pojazdy szynowe zasilane z trakcji elektrycznej (tramwaje, trolejbusy). Jeżeli chodzi o inne niemechaniczne pojazdy, to będą nimi w szczególności zaprzęgi konne, rowery, a także statki żaglowe, szybowce (tak: wyrok Sądu Najwyższego - Izba Karna z dnia 25 października 2007 r., sygn. akt: III KK 270/07).
Pojazdem mechanicznym w ruchu lądowym jest każdy pojazd drogowy lub szynowy napędzany umieszczonym na nim silnikiem, jak również maszyna samobieżna i motorower. Nie są pojazdami mechanicznymi rowery zaopatrzone w silnik pomocniczy o pojemności nie przekraczającej 50 cm sześciennych pod warunkiem, że zachowują wszystkie normalne cechy charakterystyczne budowy umożliwiające ich zwykłą eksploatację jako rowerów (tak: wyrok Sądu Najwyższego - Izba Karna z dnia 4 lutego 1993 r., sygn. akt: III KRN 254/92).
W prostych słowach można zatem powiedzieć, że pojazdem mechanicznym na gruncie prawa karnego jest każdy pojazd który jest napędzany silnikiem (niezależnie od jego rodzaju: spalinowy, gazowy, elektryczny lub parowy).
Jeśli zaś chodzi o pojazdy niemechaniczne, to będą nimi w szczególności:
- rowery ( w tym zaopatrzone w silnik pomocniczy o pojemności skokowej nieprzekraczającej 50 cm3)
- łódź wiosłowa
- balon
- kajak
- statki żaglowe
- szybowce
- zaprzęgi konne
- napędzane siłą mięśni wózki inwalidzkie
Jednocześnie może powstać pytanie, do jakich pojazdów należy zakwalifikować bardzo modne obecnie hulajnogi z silnikiem elektrycznym? W mojej ocenie, mając na względzie wyżej przytoczone klasyfikacje, taka hulajnoga będzie - pomimo posiadania silnika - pojazdem niemechanicznym (analogia do rowerów zaopatrzonych w silnik pomocniczy).