
Do zamieszczenia dzisiejszego wpisu zainspirowało mnie pytanie Klientki naszej kancelarii, która podczas rozmowy telefonicznej próbowała dowiedzieć się, czy po złożeniu pozwu o rozwód przez jedną ze stron, możliwe będzie rozstrzygnięcie przez sąd wyłącznie o kwestii alimentów na rzecz dzieci, czy też sąd koniecznie musi rozstrzygać także inne kwestie, w tym wyrokować na temat winy małżonków, władzy rodzicielskiej nad dziećmi oraz o kontaktach rodziców z dziećmi.
Okazało się zatem, że wątpliwości naszych Klientów może budzić już sam zakres postępowania rozwodowego. W tej sytuacji uznałem, że warto wyjaśnić we wpisie na blogu, jakie kwestie muszą oraz ewentualnie mogą zostać rozstrzygnięte przez sąd w postępowaniu rozwodowym. Podkreślam zarazem, że niniejszy wpis będzie miał charakter wyłącznie wyliczenia elementów wyroku rozwodowego z bardzo krótkim omówieniem, natomiast z uwagi na obszerność tematyki, w odrębnych wpisach, w sposób bardziej szczegółowy omówię poszczególne kwestie.
Orzeczenie w sprawie rozwiązania małżeństwa
W sprawie o rozwód, sąd w pierwszej kolejności musi oczywiście orzec w sprawie rozwiązania małżeństwa. Sąd może wniosek o rozwiązanie małżeństwa uwzględnić albo oddalić, nie może go natomiast w żaden sposób pominąć. Jakkolwiek wydaje się, że orzeczenie o rozwiązaniu małżeństwa zapada zawsze niejako „z automatu” i w zdecydowanej większości spraw tak się rzeczywiście dzieje, to jednak muszę w tym miejscu przestrzec czytelników, że kiedy kilkanaście lat temu byłem jeszcze aplikantem radcowskim i miałem okazję na prośbę mojego ówczesnego patrona wziąć udział w jeden ze spraw rozwodowych, całkowicie zszokowało mnie, że sąd wniosek o rozwiązanie małżeństwa przez rozwód wówczas w całości oddalił. Pomimo tego, że nasz Klient zapewniał, że nic nie łączy go już z ówczesną żoną i ma nową partnerkę, sąd z uwagi na zeznania członków rodziny uznał, że rozwód nie jest możliwy ze względu na dobro małoletnich dzieci stron.
W odrębnym wpisie szczegółowo omówię przesłanki, jakimi sąd kieruje się orzekając w sprawie rozwiązania małżeństwa, jednak już w tym miejscu warto wspomnieć, iż sąd rozwiąże małżeństwo stron, wyłącznie jeżeli między małżonkami nastąpił już zarówno zupełny, jak i trwały rozkład pożycia. Jednakże i tak pomimo zupełnego i trwałego rozkładu pożycia, rozwód nie jest dopuszczalny, jeżeli wskutek niego miałoby ucierpieć wspomniane dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków albo jeżeli z innych względów orzeczenie rozwodu byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Rozwód nie jest również dopuszczalny, jeżeli żąda go małżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia, chyba że drugi małżonek wyrazi zgodę na rozwód albo że odmowa jego zgody na rozwód jest w danych okolicznościach sprzeczna z zasadami współżycia społecznego.
Wina za rozkład pożycia małżeńskiego
Orzekając rozwód sąd orzeka także, czy i który z małżonków ponosi winę za rozkład pożycia. Jest to zdecydowanie orzeczenie, które w toku postępowania rozwodowego budzi najwięcej emocji stron, jak również takie, któremu sąd musi poświęcić największą uwagę podczas prowadzonego postępowania dowodowego i które wobec tego powoduje często przewlekłość i długotrwałość postępowania. Sąd może orzec, że winę za rozkład pożycia małżonków ponoszą obie strony, albo wyłącznie jedna ze stron, a ponadto może orzec, że żadna ze stron nie ponosi winy za rozpad małżeństwa (takie orzeczenia nie są jednak zbyt często spotykane). Co istotne na zgodne żądanie małżonków sąd w ogóle zaniecha orzekania o winie. W tym wypadku następują skutki takie, jak gdyby żaden z małżonków nie ponosił winy. Warto już w tym miejscu zaznaczyć, że nie zawsze orzeczenie o winie poza pewnego rodzaju satysfakcją dla niewinnego małżonka będzie mu w przyszłości do czegokolwiek potrzebne (tutaj istotna jest w zasadzie tylko kwestia ewentualnych alimentów na małżonka), wobec czego z uwagi na czas, jaki zajmuje przed sądem rozstrzygniecie tej kwestii, warto skonsultować ze swoim prawnikiem możliwość wnioskowania o rozwiązanie małżeństwa bez orzekania o winie.
Władza rodzicielska nad wspólnymi małoletnimi dziećmi obojga małżonków
Następnie należy zaznaczyć, że w postępowaniu rozwodowym zapada szereg rozstrzygnięć dotyczących małoletnich dzieci stron. W wyroku orzekającym rozwód sąd rozstrzyga m.in. o władzy rodzicielskiej nad wspólnymi małoletnimi dziećmi obojga małżonków. Można w pewnym uproszczeniu powiedzieć, że orzeczenie o władzy rodzicielskiej oznacza rozstrzygnięcie sądu o tym, który z rodziców będzie podejmował decyzje w sprawach dzieci. Jest to orzeczenie dotyczące zespołu uprawnień i obowiązków rodziców w stosunku do osoby i majątku dziecka. Sąd orzeknie zatem, który z rodziców i w jakim zakresie będzie miał prawo do podejmowania decyzji dotyczących zarówno codziennych spraw dziecka, jak i tych istotniejszych dotyczących np. leczenia oraz edukacji. W ramach decydowania o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej przez rodziców, sąd może orzec także o miejscu zamieszkania dzieci, tj. o tym, czy dziecko na stałe będzie zamieszkiwało z matką, czy z ojcem (odrębnego omówienia wymaga instytucja tzw. opieki naprzemiennej). W ramach wydawanego orzeczenia sąd może danemu rodzicowi powierzyć wykonywanie władzy rodzicielskiej, ograniczyć tę władzę, zawiesić ją, czy nawet władzy rodzicielskiej całkowicie pozbawić (albo władzę rodzicielską przywrócić jeżeli rodzic został jej pozbawiony w ramach odrębnego postępowania).
Kontakty rodziców z dzieckiem
W wyroku orzekającym rozwód sąd rozstrzyga także o kontaktach rodziców z dzieckiem. Niezależnie bowiem od władzy rodzicielskiej rodzice oraz ich dziecko mają prawo i obowiązek utrzymywania ze sobą kontaktów. Kontakty z dzieckiem obejmują w szczególności przebywanie z dzieckiem (odwiedziny, spotkania, zabieranie dziecka poza miejsce jego stałego pobytu) i bezpośrednie porozumiewanie się, utrzymywanie korespondencji, korzystanie z innych środków porozumiewania się na odległość, w tym ze środków komunikacji elektronicznej. Kształt orzeczenia sądu o kontaktach rodziców z dziećmi w pośredni sposób zależy przy tym od orzeczenia o władzy rodzicielskiej. Jeżeli bowiem władza rodzicielska zostanie powierzona np. wyłącznie jednemu z rodziców i to wyłącznie przy tym rodzicu zostanie ustalone miejsce zamieszkania dziecka, to wówczas orzeczenie o kontaktach będzie koncentrowało się, co do zasady na określeniu reguł styczności i częstotliwości drugiego rodzica z dzieckiem. Warto nadmienić także, że na zgodny wniosek stron sąd nie orzeka o utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem. Kwestia ta może bowiem stanowić przedmiot ugody rodziców.
Alimenty na dzieci
W wyroku orzekającym rozwód sąd rozstrzyga, w jakiej wysokości każdy z małżonków jest obowiązany do ponoszenia kosztów utrzymania i wychowania dziecka. W tym zakresie wskazać należy za Sądem Najwyższym (uchwała pełnego składu Izby Cywilnej i Administracyjnej Sądu Najwyższego z dnia 16 grudnia 1987 r., III CZP 91/86), że co do zasady rodzice w zależności od swych możliwości są obowiązani zapewnić dziecku środki do zaspokojenia zarówno jego potrzeb fizycznych (wyżywienia, mieszkania, odzieży, higieny osobistej, leczenia w razie choroby), jak i duchowych (kulturalnych), a także środki wychowania (kształcenia ogólnego, zawodowego), według zdolności, dostarczania rozrywek i wypoczynku. Przy ocenie, które z potrzeb uprawnionego powinny być uznane za potrzeby usprawiedliwione, należy z jednej strony brać pod uwagę możliwości zobowiązanego, z drugiej zaś zakres i rodzaj potrzeb. Będzie to mieć wpływ na rozstrzygnięcie, w jakiej mierze możliwości zarobkowe i majątkowe zobowiązanego będą wzięte pod uwagę przy oznaczaniu zakresu obowiązku alimentacyjnego. Zawsze jednak każde dziecko musi mieć zapewnione podstawowe warunki egzystencji w postaci wyżywienia zapewniającego jego prawidłowy rozwój fizyczny, stosowną do wieku odzież, środki na ochronę zdrowia, kształcenie podstawowe i zawodowe oraz na ochronę jego osoby i majątku. Wyjście poza wymienione potrzeby zależy już tylko od osobistych cech dziecka oraz od zamożności i przyjętego przez zobowiązanego modelu konsumpcji.
Alimenty na małżonka
Jak podnosił Sąd Najwyższy we wskazanym powyżej orzeczeniu III CZP 91/86, obowiązek świadczeń alimentacyjnych między małżonkami po rozwodzie stanowi kontynuację obowiązku wzajemnej pomocy powstałego przez zawarcie związku małżeńskiego. Małżeństwo jest związkiem dwojga osób, obejmującym w zasadzie całość ich życia. Cel i społeczne znaczenie związku małżeńskiego wymagają, by niektóre konsekwencje jego zawarcia trwały nawet po rozwiązaniu małżeństwa. Jednym z takich skutków jest istniejący w określonych w ustawie przypadkach obowiązek alimentacyjny między rozwiedzionymi małżonkami. Pozostawienie tego skutku jest zdaniem Sądu Najwyższego ze społecznego punktu widzenia konieczne, gdyż nie dałoby się pogodzić z zasadami współżycia społecznego pozostawienie bez żadnego zabezpieczenia po rozwodzie małżonka potrzebującego pomocy, zwłaszcza tego, który nie dał powodu do rozwiązania małżeństwa, a który poświęcił wspólnocie rodzinnej wiele lat swego życia. Z tych przyczyn ustawodawca utrzymuje obowiązek alimentacyjny po rozwodzie, z tym że uzależnia go od spełnienia dodatkowych przesłanek oraz w sposób szczególny normuje jego zakres i czas trwania. O tym, czy jeden z małżonków będzie mógł domagać się przyznania alimentów na swoją rzecz, decydować będzie spełnienie specyficznych przesłanek w postaci:
znajdowania się danego małżonka w niedostatku albo istotnego pogorszenia się sytuacji materialnej małżonka na skutek rozwodu;
wydania przez sąd w sprawie o rozwód określonego orzeczenia o winie małżonków za rozkład pożycia.
Nadmienić należy także, że o alimentach na małżonka, w przeciwieństwie do orzeczenia o alimentach na małoletnie dzieci, sąd będzie decydował wyłącznie w przypadku złożenia takiego wniosku. Szczegółowe zasady związane z wystąpieniem o alimenty od drugiego małżonka zostaną jednak omówione w ramach odrębnego wpisu.
Orzeczenia dotyczące wspólnie zajmowanego mieszkania
Jeżeli małżonkowie zajmują wspólne mieszkanie (niezależnie od tego, czy odbywa się to wobec dysponowania prawem własności, czy też np. na podstawie umowy najmu albo na podstawie jakiegokolwiek innego tytułu prawnego), sąd w wyroku rozwodowym ma obowiązek orzec także o sposobie korzystania z tego mieszkania przez czas wspólnego w nim zamieszkiwania rozwiedzionych małżonków. Podkreślić należy, że przedmiotowe orzeczenie stanowić ma jedynie tymczasowy sposób odseparowania od siebie małżonków znajdujących się w konflikcie. Jak wskazuje Sąd Najwyższy (uchwała pełnego składu Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z dnia 9 czerwca 1976 r., III CZP 46/75), od orzeczenia tego sąd może wyjątkowo odstąpić, gdyby oboje małżonkowie sprzeciwili się temu albo powierzchnia wspólnego mieszkania czyniła orzekanie o sposobie korzystania z niego bezprzedmiotowym Z kolei w wypadkach wyjątkowych, gdy jeden z małżonków swym rażąco nagannym postępowaniem uniemożliwia wspólne zamieszkiwanie, sąd może nakazać jego eksmisję na żądanie drugiego małżonka. W późniejszym postępowaniu o podział majątku, orzeczenie eksmisji nie przesądza o przyznaniu prawa do lokalu. Zarazem sąd nie może orzec o eksmisji, w przypadku mieszkania wchodzącego w skład majątku odrębnego małżonka. Ponadto na zgodny wniosek stron, sąd może w wyroku orzekającym rozwód orzec również o podziale wspólnego mieszkania albo o przyznaniu mieszkania jednemu z małżonków, jeżeli drugi małżonek wyraża zgodę na jego opuszczenie bez dostarczenia lokalu zamiennego i pomieszczenia zastępczego, o ile podział bądź jego przyznanie jednemu z małżonków są możliwe.
Ewentualne orzeczenie dotyczące podziału majątku
Jeżeli chodzi o podział całego majątku wspólnego małżonków, który małżonkowie zgromadzili podczas trwania małżeństwa, to może on nastąpić tylko na wniosek jednego z małżonków i tylko jeżeli jego przeprowadzenie nie spowoduje nadmiernej zwłoki w postępowaniu. W praktyce sąd w sprawach o rozwód prawie nigdy nie rozstrzyga o podziale majątku wspólnego - prawie zawsze bowiem powodowałoby to zwłokę w rozpoznawaniu sprawy o rozwód. W rzeczywistości rozstrzygnięcie o podziale majątku będzie możliwe, co najwyżej w sytuacji, gdy majątek ten nie zawiera zbyt licznych elementów, ale zawiera wspólną nieruchomość stron (o której sąd i tak tymczasowo musiałby orzec), a strony są zgodne, co do składu majątku, jego wartości oraz tego komu dany składnik majątku ma zostać przyznany i ewentualnie, na jakich zasadach dopłat, czy też spłat. Potencjalnie możliwe jest również w sprawie o rozwód przeprowadzenie wyłącznie częściowego podziału majątku.
Jak widać z powyższego wyliczenia postępowanie rozwodowe stanowi dosyć skomplikowany proces, a sąd rozstrzyga w nim o zarówno o kwestiach osobistych, jak i o kwestiach finansowych oraz majątkowych. Rozstrzygnięcia sądu dotyczą przy tym zarówno samych małżonków, jak i ich małoletnich dzieci. Skontaktuj się z naszą kancelarią jeśli potrzebujesz pomocy adwokata lub radcy prawnego w sprawie toczącej się terenie Warszawy lub w innych częściach Polski.
Autor:
Łukasz Ozga, radca prawny
ekspert prawny i członek Konwentu BCC
Comments